برخلاف دو عید قبلی، عید قربان امسال در حالی تجلیل شده که به وضوح می‌توان اختلافات درونی در طالبان را مشاهده کرد. با نگاهی به سخنرانی ملا هبت الله آخوندزاده، رهبر مخفی طالبان در نماز عید سعید قربان می‌توان چنین برداشت کرد که در خانه امن یکی از ترسناک‌ترین رهبران گروه‌های جنگی خبرهایی است.
هبت الله که از سال ۲۰۲۱ قدرت مطلق افغانستان را به دست گرفته، اکنون به نظر می‌رسد در وضعیتی قرار دارد که با مخالفت شدید از طرف همرزمان و هم قطاران خود مواجه شده است. در ابتدا، نگاهی به سخنانی بیندازیم که برای اولین بار از طرف این مرد سایه‌ها بیان شده است.
هبت الله آخوندزاده زمانی که قدرت افغانستان را به دست گرفت در اولین سخنان خود در مسجد قندهار اعلام کرد که افغانستان اکنون یک کشور مستقل است و این گروه بدون ترس از هیچگونه تهدیدی، حتی ترس از بمب اتم، اجازه دخالت بیگانگان را در امورات داخلی کشور نخواهد داد.
اما رفته رفته به نظر می‌رسد که وضعیت تغییر کرده و آخوندزاده تندرو نیز همانند دیگر مقام‌های طالبان به این نتیجه رسیده است که بدون رسیدن به مشروعیت بین‌المللی و بدون گوش دادن به حرف‌های مردم نمی‌تواند زمام حکومت را تا انتها نگهدارد.
در فایل صوتی هبت الله آخوندزاده مربوط به عید قربان در تاریخ ۲۸ جوزا، وی بیان کرده که حاضر است از سمت خود کناره‌گیری کند در صورتی که اختلافی در بین این گروه وجود نداشته باشد. از این حرف می‌توان چنین برداشت کرد که اختلافات درون گروهی طالبان شدت بالای پیدا کرده است.
مخالفت‌ها از کجا شروع شد؟
اختلافات تقریبا از سال دوم حکومت این گروه آغاز شد و به وضوح می‌توانستیم در بیانات مقامات مختلف طالبان این اختلافات را مشاهده کنیم. شیر عباس استانکزی که معین یکی از مهم‌ترین وزارتخانه‌های طالبان، یعنی وزارت خارجه است، اولین کسی بود که در مقابل هبت الله آخندزاده بلند شد و به طور غیر مستقیم از او انتقاد کرد. استانکزی موضع بسیار سرسختی در مقابل ممنوعیت تحصیل دختران در مکاتب افغانستان دارد و در بسیاری از سخنرانی‌های خود به صورت غیر مستقیم به رهبر طالبان فهمانده است که با تداوم ممنوعیت تحصیل دختران در مکاتب افغانستان نمی‌توان حکومت طالبان را نگهداشت.
در ادامه این موضوع، چندین مقام ارشد دیگر طالبان از جمله وزیر پیشین معارف نیز گفته‌هایی را بیان کرده‌اند، هرچند که به صورت مستقیم نامی از آخوندزاده و یا مقامات و حلقات نزدیک به او برده نشده است.
برکناری ناگهانی وزیر پیشین معارف این گروه این ذهنیت را برای بسیاری از افغان‌ها ایجاد کرد که او با حضور دختران در مکاتب موافق بوده و به دلیل مخالفت با دستورات افراطی آخوندزاده، به صورت یک شبه از سمت خود کنار گذاشته شده و فردی افراطی همچون خود رهبر طالبان در این سمت مهم و بنیادین کشور قرار گرفته است.
مخالفت خانواده حقانی
دیگر مخالف سرسختی که با رهبر طالبان وجود دارد، سرکرده قدرتمند شبکه حقانی است. از سال دوم حکومت یک جانبه آخوندزاده به عنوان رهبر طالبان، سراج الدین حقانی با سخنان خود نشان داد که چندان علاقه‌ای به قدرت گرفتن روزافزون آخوندزاده و حلقه نزدیک به او ندارد. طالبان در حال حاضر دارای دو اریکه قدرت هستند که نیمی از آن در دست آخوندزاده و طرفداران اوست و نیمی دیگر در دست رهبر شبکه حقانی قرار دارد، هرچند که طالبان به خوبی دریافته اند که نباید نشان بدهند مخالفتی بین این دو گروه وجود دارد و به صورت ظاهری هم که شده، حقانی در حال حاضر فرمانبرداری رهبر طالبان را انجام می‌دهد، اما در پس پرده جریان‌های دیگری وجود دارد.
سفر ناگهانی حقانی؛ یکی از خطرناک‌ترین و تحت تعقیب‌ترین افراد در فهرست‌های بین‌المللی به امارات و پس از آن رفع تحریم سفر برای حضور در مکه، نشان دهنده بده بستان‌هایی است که رهبر شبکه حقانی احتمالا به دور از آخوندزاده با کشورهای غربی دارد.
همچنین با نگاهی به سخنرانی‌های حقانی از سال دوم حکومت طالبان بر افغانستان می‌توان دید که او چهره میانه‌روتری نسبت به مقام‌های افراطی طالبان است. حقانی تحصیل زنان و دختران در افغانستان را ضروری می‌داند و بارها تاکید کرده که بدون علم و دانش نمی‌توان کشور را به مسیر موفقیت و پیشرفت رساند. این دقیقا برعکس موضعی است که رهبر طالبان و رهبران افراطی قندهاری در سر می‌پرورانند.
تعیین گارد ویژه حفاظت از رهبری
وجود اختلاف میان طالبان در سال ۱۴۰۲ بیشتر از پیش اثبات شد. ذبیح الله مجاهد در ماه عقرب ۱۴۰۲ اعلام کرد که یک گارد ویژه حفاظت از رهبری طالبان به دستور شخص آخندزاده تعیین شده است. رهبر طالبان عبدالاحد طالب، والی پیشین حکومت این گروه در هلمند را به عنوان رییس نیروهای ویژه حفاظت از خود تعیین کرده بود. البته که طالبان در توجیه این اقدام اعلام کردند که وزرا و مردم به امیرالمومنین این گروه توصیه کرده‌اند که در سفر به ولایت‌ها و مناطق مختلف باید یک گارد ویژه حفاظت برای محافظت از جان خود داشته باشد، اما به باور بسیاری از آگاهان مسائل سیاسی، تعیین گارد ویژه حفاظت از رهبری به دلیل ترس حلقه نزدیک به آخوندزاده به واسطه اختلافات درونی این گروه بوده است.
موارد اختلاف
ممنوعیت تحصیل زنان و دختران
یکی از اصلی‌ترین موارد اختلافی که درون رژیم طالبان وجود دارد بحث بر سر ممنوعیت تحصیل زنان و دختران است. عمده مقامات ارشد طالبان با تحصیل دختران موافق هستند و فقط یک نفر در مقابل تحصیل میلیون‌ها دختر افغان قرار دارد و آن کسی نیست جز هبت الله آخوندزاده.
همانطور که گفته شد، مقامات بلندپایه طالبان به ویژه مقاماتی که با کشورهای خارجی در ارتباط هستند و به عنوان سفرای دیپلماتیک این گروه شناخته می‌شوند، باور دارند که برداشته شدن ممنوعیت تحصیل زنان و دختران یک گام بلند برای این گروه جهت رسیدن به مشروعیت بین‌المللی است. اما آخوندزاده، حداقل تا قبل از عید قربان چنین دیدگاهی را نداشته است و حالا با نشان دادن نرمش در سخنان خود به نظر می‌رسد که روزهای پیش رو ممکن است خبرهایی در این زمینه شنیده شود. با این حال نمی‌توان با اطمینان گفت که روزهای خوبی در انتظار زنان و دختران افغانستان است و باید منتظر گذر زمان ماند.
قدرت گرفتن بیش از پیش
مقام‌های شبکه حقانی و دیگر مقامات طالبان از قدرت گرفتن بیش از پیش رهبر این گروه ناراضی هستند. تقریبا تمامی امورات کشور به آخوندزاده گره خورده است. استخدام ها به ویژه در رده‌های بالای حکومتی در کنترل مستقیم او قرار دارد و همچنین سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و خارجی طالبان را نیز تنظیم می‌کند. تمام این عوامل دست به دست هم داده تا وزرای تعیین شده در کابینه طالبان همانند یک ابزار در دست آخوندزاده باشند و تنها جهت نشان دادن یک کابینه ظاهری به جامعه جهانی گرد میزها جمع شوند و سخنانی بگویند که هیچگاه به نتیجه و سرانجام نخواهد رسید.
بی‌توجهی به اهمیت کسب مشروعیت بین‌المللی
برخلاف مقامات میانه روتر طالبان که کسب مشروعیت بین‌المللی را در اولویت کاری خود قرار داده‌اند، آخوندزاده و حلقه نزدیک به او باور چندانی به مشروعیت بین‌المللی ندارند. بسیاری از رهبران قندهاری که جزو دارودسته چاپلوسان و تملق گران آخوندزاده هستند می‌گویند که افغانستان نیازی به کسب مشروعیت بین‌المللی ندارد و روزی رسان خداست و به همین دلیل تغییری در سیاست‌های افراطی خود که برخاسته از شریعت تفسیر یافته این گروه است نمی‌دهند.
بی‌توجهی به اهمیت اراده ملت
اگرچه آخوندزاده از اولین روز حکومت طالبان، به اراده ملت افغانستان اشاره می‌کرده اما در عمل نمی‌توان این احترام را دید. واضح‌ترین انتقاد و مخالفت در این زمینه از طرف عبدالسلام ضعیف، سفیر پیشین طالبان در پاکستان و یکی از افراد اصلی ملا عمر بیان شده است. آقای ضعیف در اظهارات تندی خطاب به رهبر طالبان گفت که استبداد و حاکمیت مطلق امیر از عوامل اصلی زوال جوامع اسلامی است. او همچنین گفت که امیر مستبد به مرور از نخبگان و اهل دانش دوری می‌گیرد و این یعنی که اراده ملت افغانستان در نظر او هیچ می‌شود.
به صورت کلی می‌توان چنین استنباط کرد که اکنون اکثر مقامات طالبان به این نتیجه رسیده‌اند که تنها یک فرد مسوول عدم مشروعیت و رسمیت بین‌المللی حکومت این گروه است. اینکه آخوندزاده می‌گوید اگر اختلاف‌ها کنار گذاشته شود حتی حاضر است از سمت خود کناره‌گیری کند، نشان دهنده این موضوع است که مقامات مخالف، پیام خود را به صورت صریح و واضح به او رسانده‌اند. حالا باید منتظر ماند و دید که آیا حکومت در آینده نزدیک توسط افراد میانه‌رو این گروه اداره خواهد شد و یا اینکه اختلافات کنونی تبدیل به نزاع درون گروهی شده و افغانستان بار دیگر در باتلاق جنگ فرو خواهد رفت.
