موج جدید افغان‌هراسی در ایران در ماه‌های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است. این پدیده با توجه به تحولات سیاسی و اجتماعی در افغانستان، به ویژه پس از تسلط طالبان و افزایش مهاجرت افغان‌ها به ایران شدت بیشتری یافته است. این موج نه تنها از طریق رسانه‌های اجتماعی و سنتی، بلکه از طریق واکنش‌های عمومی و گزارش‌های میدانی هم قابل مشاهده است.
به عنوان مثال، در اخبار اخیر که ماه گذشته منتشر شد، به رویدادی اشاره شده که در آن گروهی از پناهجویان افغان در تهران مورد حمله و بدرفتاری قرار گرفتند. چرا این وضعیت صورت گرفته است؟
طی چند ماه اخیر، به دلیل موج افغان‌ستیزی گسترده که در ایران به راه افتاده، افغان‌ها و ایرانیان در بسیاری از مناطق درگیر شده‌اند. این درگیری‌ها باعث شده تا در این بین، شماری از شهروندان ایرانی کشته شوند. اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا قتل‌هایی که به افغان‌ها نسبت داده می‌شود واقعا از سوی آن‌ها صورت گرفته باشد، اما انتشار اخبار متعدد باعث شده تا نگاه مردم ایران تغییر کند و در مناطق مختلف شهری و روستایی، مردم دست به اخراج خودسرانه مردم ما بزنند.
این رویدادها باعث ایجاد واکنش‌های مختلفی در شبکه‌های اجتماعی هم شده و هشتگ‌های مختلفی در حمایت از پناهجویان افغان و نیز علیه آن‌ها ایجاد شده است، در حالی که بسیاری از این افغان‌ها دارای اقامت قانونی هستند و سال‌ها در ایران زندگی کرده‌اند.
عومل اقتصادی
همچنین، گزارش‌هایی از برخوردهای تبعیض‌آمیز با کارگران افغان در برخی مناطق ایران منتشر شده که نشان‌دهنده تشدید تنش‌های اجتماعی است.
البته این موضوع به ماه‌های اخیر منتهی نمی‌شود. می‌توان گفت که مخالفت مردم ایران با کار کردن اتباع خارجی به ویژه افغان‌ها در این کشور به چندین دهه گذشته باز می‌گردد.
بسیاری از مردم ایران نسبت به سیاست‌های دولت کشور خودشان در قبال کار افغان‌ها انتقاد دارند. به باور آن‌ها، ورود تعدد زیاد افغان‌ها به بازار کار باعث شده تا نرخ بیکاری برای مردم ایران افزایش داشته باشد. اما این گفته‌ها تا چه حد حقیقت دارد؟
اول، نگاهی به کاری که افغان‌ها در ایران می‌کنند داشته باشیم. در گذشته، افغان‌ها در ایران بیشتر به اعمال شاقه مصروف بودند و کارهای سختی را که مردم ایران سمت آن‌ها نمی‌رفتند انجام می‌دادند. کارگری ساختمانی، کار در زمین‌های کشاورزی و مالداری، کار در سیستم‌های فاضلاب و نظافت شهری از جمله مشاغلی هستند که افغان‌ها در ایران انجام می‌دادند.
از آن‌جایی که از دیرباز افغان‌ها بدون مدارک قانونی در ایران زندگی و کار می‌کردند، بسیاری از آن‌ها به عنوان نیروی کار غیرقانونی با معاش بسیار کم و بدون مزایایی همچون بیمه فعالیت داشتند.
این چالش برای ایرانیان تا همین حالا هم ادامه دارد. افغان‌ها نه تنها دیگر در اعمال شاقه نیستند، بلکه به دلیل اینکه نیروی ارزان قیمتی محسوب می‌شوند، وارد فعالیت‌های مختلفی شده‌اند که چندان به میل ایرانیان نیست. همین عامل باعث شده تا مردم ایران که زیر بار فشارهای سنگین اقتصادی هستند دست به نارضایتی بزنند و به دلیل آنچه که ناتوانی دولت در اداره این وضعیت می‌خوانند، دست به اعتراضات و تنبیهات خودسرانه علیه مردم ما بزنند.
آیا جرم و جنایت افغان‌ها حقیقی است؟
کاظم غریب آبادی، معاون امور بین‌الملل قوه قضائیه ایران ۲۳ سرطان اعلام کرد که حدود ۹۵ فیصد زندانیان خارجی در ایران را اتباع افغانستان تشکیل می‌دهند. انتشار چنین گزارش‌هایی باعث شده تا بسیاری از مردم ایران به این باور برسند که بخش بزرگی از پناهجویان افغان در ایران را افرادی تشکیل داده‌اند که دارای پیشینه جرم و جنایت هستند و می‌توانند برای این کشور خطر داشته باشند.
این تحلیل درست نیست. رسانه‌ها، دولتمردان و بخش زیادی از مردم عادی در ایران بر این باور هستند که همه افغان‌های ساکن در ایران را نباید به چشم بد دید. بسیاری از این افراد شریف هستند و با زحمت بسیاری در ایران زندگی کرده‌اند.
متاسفانه، نگاه بد بخش تندروی ایرانیان به مردم ما باعث شده تا تر و خشک با هم سوزانده شوند. افغان‌ها در ایستگاه‌های مترو با خشم مردم مواجه می‌شوند. اگر روی چوکی‌های مترو نشسته باشند و به عنوان یک افغان شناخته شوند، احتمال با نگاه تبعیض آمیز ایرانیان مواجه می‌شوند و با خشم و کینه آن‌ها را مجبور می‌کنند تا بلند شوند که یک ایرانی به جای آن‌ها بنشیند.
تحولات سیاسی
تحولات سیاسی در افغانستان نیز در این زمینه بی تاثیر نیست. روی کار آمدن طالبان در افغانستان باعث شد تا میلیون‌ها افغان بار دیگر به ایران سرازیر شوند؛ کشوری که با موجی از تحریم‌های کمرشکن دست و پنجه نرم می‌کند و مردمی که به دلیل تورم‌های افسارگسیخته، روز به روز بیشتر از گذشته آسیب‌پذیر شده‌اند و برای اینکه خشم خود را از ناتوانی دولت ایران خالی کنند، تمام کاسه‌ها را روی سر افغان‌های عمدتا ضعیف می‌شکنند.
تالبان در طرف دیگر این ماجرا قرار دارند. آن‌ها با وجود اینکه نمایندگان رسمی در تهران دارند و سفارتخانه افغانستان را در این شهر کنترل می‌کنند، تاکنون نسبت به اخبار منتشر شده از خود واکنشی نشان نداده‌اند. سفیر تالبان در تهران هیچ واکنشی به خبر حمله به افغان‌ها در شهرهای مختلف ایران، از جمله تهران، مشهد و فارس نشان نداده است. ویدیوهای منتشر شده در فضای مجازی نشان می‌دهد که علاوه بر مردم ایران، پلیس این کشور نیز برخوردهای خشونت‌آمیزی با مردم افغانستان دارد و آن‌ها را مورد لت و کوب قرار می‌دهد.
حتی در در ویدیوهایی که طی هفته‌های اخیر منتشر شده دیده می‌شود که بسیاری از پناهجویان افغان که به کشور خودشان اخراج می‌شوند دارای برگه‌های مختلف اقامتی ایرانی هستند و مطابق با قانون، نباید از ایران اخراج شوند، اما طالبان در این زمینه نیز هیچ واکنشی نشان نداده‌اند و ترجیح می‌دهند که روابط خود را با ایران در خطی محدود نگاه دارند.
عوامل دخیل از سمت ایران و رسانه‌های مختلف داخلی و خارجی این کشور
رسانه‌های ایران، به ویژه رسانه‌هایی که به گروه‌های تندرو وابسته هستند، در جریان سه سال اخیر هرچه در توان داشته‌اند رو کرده‌اند تا بتوانند دیدگاه مردم ایران را نسبت به پناهجویان افغان تغییر دهند.
اگرچه نمی‌توان این موضوع را رد کرد که بخشی از پناهجویان افغان که به صورت غیرقانونی به ایران آمده‌اند دارای پیشنه‌های جرمی هستند، اما بخش قابل توجهی از مردم ما با نیت کار کردن و یا فرار از وضعیت نامعلوم کشورمان به ایران پناه برده‌اند. با این حال، در اخبارهای رسانه‌ای و کارزارهای تبلیغاتی که علیه افغان‌ها راه‌اندازی می‌شود، رویکرد تولیدکنندگان به نحوی است که نشان بدهند اکثریت مردم افغانستان می‌توانند خطری بالقوه برای ایران باشند، موضوعی که با قصد قبلی انجام شده و شایعات را در قالب حقیقت پیاده می‌کند.
اینفلوئنسرهای ایرانی که در شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار مانند اینستاگرام فعالیت می‌کنند نیز در بسیاری از موارد همراستا با رسانه‌های افراطی در این زمینه فعالیت می‌کنند. آن‌ها با پراکندن شایعات مختلف و نسبت دادن جرم‌های به وقوع پیوسته به هموطنان ما، در راستای تغییر افکار عمومی ایرانیان کوشش می‌کنند.
