ورزش در افغانستان، همچون سایر عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی کشورمان، با روی کار آمدن طالبان دستخوش تحولات عمیق و تلخی شده است. ورزش کشور طی سه سال گذشته وارد دوره‌ای تاریک و پر چالش شد. طالبان با اعمال محدودیت‌های شدید، به ویژه برای زنان ورزشکار، ضربه‌ای جدی به ورزش کشور وارد کرد.
در این دوران، بسیاری از ورزشکاران، مربیان و مدیران ورزشی مجبور به ترک کشور شدند، زیرساخت‌های ورزشی رو به نابودی گذاشته و حضور بین‌المللی ورزش افغانستان به شدت کمرنگ شد. زنان ورزشکار که طی دو دهه گذشته پیشرفت‌های چشمگیری داشتند، با ممنوعیت‌های گسترده مواجه شدند و عملا از صحنه ورزش حذف گردیدند.
در این تحلیل، به بررسی ابعاد مختلف این بحران می پردازیم و فاکتورهایی که نابودی ورزش کشور را به دنبال دارد، بررسی می‌کنیم.
چرا ورزش افغانستان به این روز افتاده است؟
تحلیل ورزش افغانستان نیازمند بررسی کارنامه طالبان طی سه سال گذشته است. در سه سال گذشته، بیشترین تلاش این گروه، حذف زنان از صحنه‌های مختلف کشور، تلاش برای کسب مشروعیت بین‌المللی و تغییر ساختار حکومتی کشور به تئوکراسی و تعیین ملاهای دینی در راس تمامی ادارات بوده است.
طالبان با چالش‌های اقتصادی بی شماری دست و پنجه نرم می‌کنند و منابع مالی که تا چند سال پیش به افغانستان سرازیر بود، از ترس تقویت هراس‌افگنی بین‌المللی قطع شده یا در خوشبینانه‌ترین حالت، کاهش یافته است. این امر بر ورزشکاران نیز بی تاثیر نیست.
ضعف اقتصاد یکی از چالش‌های اصلی است و تاثیر زیادی بر آمادگی و مشارکت ورزشکاران ما در رقابت‌های بین‌المللی گذاشته است. با تغییر رژیم سیاسی و تحریم‌های بین‌المللی، منابع مالی برای حمایت از ورزش به شدت کاهش یافته و از اولویت تمامی دستگاه‌های اجرایی طالبان خارج شده است.
فدراسیون‌های مختلف ورزش افغانستان با کمبود بودجه مواجه هستند و محدودیت‌های زیادی در برگزاری اردوهای آمادگی، تامین تجهیزات مورد نیاز و اعزام ورزشکاران به مسابقات خارجی ایجاد شده است. بسیاری از ورزشکاران مجبور شده‌اند هزینه‌های تمرین و شرکت در مسابقات را شخصا تامین کنند و همین امر، موج گسترده مهاجرت ورزشکاران را به دنبال داشته است؛ به نوعی، همه از دست طالبان رو به فرار از کشور گذاشته‌اند.
قطع کمک‌های مالی بین‌المللی به ورزش افغانستان نیز تاثیر منفی بر توسعه زیرساخت‌های ورزشی و برنامه‌های استعدادیابی دارد. این مسئله به ویژه برای رشته‌های ورزشی که نیاز به تجهیزات گران‌قیمت دارند، مانند ژیمناستیک یا شنا، بسیار چالش‌برانگیز است.
چالش‌های اقتصادی همچنین بر زندگی شخصی ورزشکاران سایه انداخته است. بسیاری از آن‌ها مجبور شده‌اند برای تامین هزینه‌های خود به کارهای دیگری روی آورند که زمان و انرژی لازم برای تمرین و آماده‌سازی را از آن‌ها می‌گیرد.
در سطح بین‌المللی، کمبود منابع مالی باعث شده که کشور ما نتواند نمایندگان خود را به بسیاری از رویدادهای مهم ورزشی همانند المپیک اعزام کند. این مسئله نه تنها فرصت‌های رقابتی را از ورزشکاران می‌گیرد، بلکه باعث می‌شود که ما در صحنه ورزش جهانی کم‌رنگ‌تر شویم و جامعه ورزشی افسرده‌ای داشته باشیم.
چالش‌های سیاسی
چالش‌های سیاسی نیز دست به گریبان ورزش کشور شده و حضور سنگین طالبان استقلال ورزش کشور را زیر سوال برده است. این گروه با نگاهی دستوری، ورزش را با دین و سیاست پیوند زده، در حالی که آن‌ها کاملا جداگانه هستند.
طالبان ورزش زنان را ممنوع کرده‌اند. این سیاست باعث شده بسیاری از ورزشکاران زن مجبور به ترک کشور شوند یا فعالیت‌های خود را به صورت مخفیانه ادامه دهند. همچنین عدم به رسمیت شناختن طالبان توسط جامعه جهانی، باعث شده تا در بسیاری از رویدادهای ورزشی بین‌المللی با چالش مواجه شویم و فرصت‌های رقابتی برای ورزشکاران ما از بین برود.
ساختار مدیریت ورزشی کشور نیز به دست کسانی افتاده که تجربه‌ای جز جنگ ندارند. در سه سال گذشته، بسیاری از مدیران و مسوولان ورزشی مسلکی از سمت‌های خود برکنار شده‌اند و به جای آن‌ها ملاهایی تعیین شده‌اند که جز وضع محدودیت، کاری بلد نیستند. دیدگاه طالبان نسبت به ورزش و اهداف آن با استانداردهای بین‌المللی تفاوت دارد و نحوه آموزش، تمرین و رقابت ورزشکاران کاملا دستوری و مطابق با شریعت تفسیر شده طالبان شده است. برای مثال، در مسابقات فیتنس که به تازگی برگزار شد، طالبان نمایش ران پای مردان که یکی از فاکتورهای اساسی در امتیازدهی این ورزش محسوب می‌شود را ممنوع و مغایر با اصول شریعت اعلام کردند. به نوعی، نگاه تخصصی جای خود را به نگاه «جلوگیری از تحریک جنسی» داده است.
حضور ورزشکاران افغانستان در بازی‌های المپیک تابستانی پاریس ۲۰۲۴
با وجود چالش‌های بی شماری که ورزش افغانستان از زمان حاکمیت طالبان تجربه می‌کند، بازی‌های المپیک ۲۰۲۴ در پاریس، حضور قابل توجه ورزشکاران افغان را به خود می‌بیند. آن‌ها با وجود چالش‌های سیاسی و اجتماعی در کشورشان، با عزمی بلند در این رویداد جهانی شرکت کرده‌اند.
یک تیم شش نفره متشکل از سه زن و سه مرد به نمایندگی از افغانستان در این رقابت‌ها حضور دارند و جزو اولین کاروانی بودند که از رود سن و در مقابل چشم میلیون‌ها بیننده چه در خود فرانسه و چه در سطح جهان عبور کردند. کمیته بین‌المللی المپیک تاکید کرده که هیچ نماینده‌ای از طالبان در این تیم حضور ندارد، که نشان‌دهنده تلاش برای حفظ استقلال ورزشی کشور است. علاوه بر تیم رسمی، پنج ورزشکار دیگر افغان، از جمله زنان، به عنوان بخشی از تیم بین‌المللی پناهندگان کمیته المپیک در مسابقات شرکت می‌کنند.
در میان این ورزشکاران، چهره‌های شاخصی حضور دارند که هر کدام داستان الهام‌بخشی از مقاومت و پشتکار را به نمایش می‌گذارند. ذکیه خدادادی، ورزشکار پاراتکواندو، که در مراسم افتتاحیه، افتخار حمل مشعل المپیک را داشت، امیدوار است اولین مدال المپیک را برای افغانستان به ارمغان آورد.
هاشمی، فریبا و یولدوز، دوچرخه‌سواران مستعدی هستند که پس از بازگشت طالبان به قدرت، به ایتالیا مهاجرت کردند تا بتوانند به تمرینات خود ادامه دهند. یولدوز در رقابت‌های «تایم تریل» انفرادی زنان توانست رتبه قابل توجهی کسب کند. منیژه تلاش، عضو تیم بین‌المللی پناهجویان در رشته جدید بریک دنس رقابت می‌کند و هدفش نشان دادن توانایی دختران افغان به جهانیان است.
حضور این ورزشکاران، به ویژه زنان، در شرایطی که طالبان محدودیت‌های شدیدی بر فعالیت‌های ورزشی زنان در افغانستان اعمال کرده‌اند پیام‌های قاطعی دارد. بدون شک٬ حضور آن‌ها نمادی قدرتمند از مقاومت و امید است. این ورزشکاران نه تنها برای کسب مدال، بلکه برای نمایش توانایی‌های خود و الهام‌بخشی به دیگر زنان و دختران افغانستان تلاش می‌کنند.
حضور آن‌ها در المپیک چالشی آشکار برای سیاست‌های محدودکننده طالبان محسوب می‌شود، به طوری که طالبان رسما اعلام کرده‌اند حضور ورزشکاران زن به نمایندگی از افغانستان را به رسمیت نمی‌شناسند.
به باور تحلیلگر، زنان با حضور خود نشان می‌دهند که در مبارزه خستگی‌ناپذیر هستند. آن‌ها تلاش دارند تا به تمام زنان افغانستان و حتی زنان جهان نشان دهند که خواستار بازپس‌گیری حقوق اولیه و انسانی خود از طالبان هستند؛ گروهی که با آمدنشان در قدرت، تمامی حقوق زنان، حتی حقوقی که در شریعت اسلامی به آن‌ها داده شده را زیر پای کردند.
مشارکت زنان در المپیک ۲۰۲۴ پاریس، فراتر از یک رویداد ورزشی، اهمیت نمادین بزرگی هم دارد. حضور ورزشکاران افغان، به ویژه زنان، توجه جهانی را به وضعیت ورزش و حقوق زنان در افغانستان جلب می‌کند. این ورزشکاران با عملکرد خود، پیامی قوی از امید، پشتکار و آزادی را به جهانیان مخابره می‌کنند. آن‌ها نماینده نسلی از افغان‌ها هستند که با وجود تمام موانع، برای رسیدن به اهداف خود و ساختن آینده‌ای بهتر تلاش می‌کنند. باید تاکید کرد، حضور ورزشکاران کشور ما در المپیک ۲۰۲۴، فصل جدیدی در تاریخ ورزش افغانستان رقم می‌زند و می‌تواند الهام‌بخش تغییرات مثبت در آینده باشد.