چه چیزی در جهان سخت‌تر از غربت است؟ این که انسان در سرزمین و خانه خود غریب باشد، این که همه عمرش را آواره و سرگردان باشد، این که طوری روزگار را بگذارند که بتواند در یک لحظه قید همه دارایی‌های با ارزشش را بزند و فرار کند. چه چیزی در این جهان آن قدر قدرتمند است تا آدمی را به این وضع بیاندازد که یک عمر در حرکت زندگی کند و هیچگاه ساکن جایی نشود، که وطن برایش قتلگاه باشد و خانه همانند میدان تیر؟ جوابش ساده است! ترس! ترس از دست دادن جان خود و عزیزان و نزدیکانت می‌تواند کاری کند که یک عمر انسان در آوارگی بماند مبادا کسی آسیب ببیند و جلوی چشمانش از دست برود.
حکایت آوارگی مردم افغانستان، حکایت تازه‌ای نیست؛ هرچند که با هر بار نقل شدن چیزی از اندوه و سیاهیش کاسته نمی‌شود. از سال ۲۰۱۲ تا کنون بیش از ۵ میلیون نفر از جمعیت ۳۸ میلیونی افغانستان، آواره شده‌اند، به جای دیگری در داخل کشور نقل مکان کردهاند یا خاک افغانستان را ترک کردهاند. این آمار در سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ شدت بیشتری یافت و سالانه ۱ میلیون نفر گزارش شد. هرچند که در سال ۲۰۱۹ طبق گزارشات رسمی سازمان بین‌المللی مهاجرت در افغانستان، این آمار کاهش قابل توجهی یافت و همه امیدوار بودند تا سرزمینشان بار دیگر سرپناهشان باشد و در آن آرام بگیرند اما در سال ۲۰۲۰ و با ظهور کرونا بار دیگر جمعیت زیادی آواره شدند.
سازمان بین‌المللی مهاجرت در افغانستان این افزایش ۱۶ درصدی را در سال ۲۰۲۰ و سالهای قبل از آن را به سه دسته تقسیم کرده است: گروه اول که از سال ۲۰۱۲ تا آخر ۲۰۲۰ میلادی به کشور بازگشته‌اند. گروه بی‌جاشده‌گانی هستند که دوباره به محل اصلی زندگیشان برگشته‌اند. در کنار این دو دسته، گروه سوم که در جریان همین سال‌ها به خارج از کشور مهاجرت کردهاند و از بین آن‌ها ۱۳ درصدشان یعنی ۴۰۰ هزار نفر به کشورهای اروپایی رفته‌اند.
از این آمار و ارقام می‌فهمیم که در طول سالهای متمادی گروه زیادی از جمعیت افغانستان مدام در حال رفتن و برگشتن و مدام در عزیمت بوده‌اند. یک بار برای فرار از جنگ، بار دیگر برای یک بلای طبیعی و بعد از چند سال به محض اینکه احساس کردهاند که موسم بازگشت به خانه فرا رسیده است باز بمبی در جایی منفجر شده، سیل و زلزله‌ای راه افتاده، پیر و جوانی کشته شده و روزگار به آوارگان فهمانده که خانه و کاشانه آنان چقدر دست نیافتنی شده است.
وزارت مهاجرت و عودت‌کنندگان افغانستان هرچند که اصرار دارد تمام نیروی خود را برای پوشش آوارگان داخلی و بازگرداندن مهاجرین در خارج از کشور کرده است اما از اقدامات مسئولین این وزارتخانه می‌فهمیم که خیلی هم موفق عمل نکرده است. تمام پوشش‌های کمکی از این وزارت به هر فرد تنها یک بار اعمال شده و برای مثال اگر شما کمکی از وزارتخانه در هنگام جنگ دریافت کرده‌اید، در زمان سیل دیگر مشمول این کمک‌ها نمی‌شوید چرا که کمبود نیرو و بودجه مسئولین را بر آن داشته تا به آوارگان جدید رسیدگی کند.
اقبال سرزمین افغانستان از سال ۲۰۲۰ تاکنون مانند سرنوشت تمام کشورهای جهان به بیماری کرونا گره خورده است. مهار کرونا، تامین بهداشت و معاش مردم حتی برای کشورهای پیشرفته هم سخت بوده است. در افغانستان اما کرونا بلای جدیدی است که به گرفتاری‌های قبلی مردم افزوده است. مردمی که جوانانشان را در جنگ از دست داده‌اند، سال‌‌هاست از خانه و زندگی دورند و یک آب خوش از گلویشان پایین نرفته، حالا باید نگران ماسک و الکل همان اندک سرمایه و درآمد باقی‌مانده خود نیز باشند.
سازمان عفو بین المللی، آمار نیازمندان کمک‌های اورژانسی از سوی دولت و نهادهای بین‌المللی را نزدیک به چهار میلیون تخمین زده است و این فقط شامل افرادی می‌شود که در وضعیت اسفناکی به سر می‌برند و بقیه را شامل نشده است.
هرات در صدر ولایاتی با بیشترین میزان آواره قرار دارد و بعد از آن هلمند، بلخ، کابل، ننگرهار و قندهار بیشترین بی‌جاشده‌گان را داشته‌اند. در جریان بررسی‌های رسمی که با ۷۳هزار نفر در ۱۲ هزار و ۵۹۶ قریه از ۴۰۱ ولسوالی و ۳۴ ولایت مصاحبه شد، متوجه شدیم که جمعیت زیادی از این آوارگان به دلایلی مانند جنگ و بلایای طبیعی نه تنها خانه خود بلکه تمام سرمایه و دار و ندارشان را از دست داده اند و حمایتی هم از سوی هیچ نهاد حکومتی یا بین‌المللی دریافت نکرده‌اند و به ناچار در خیمه‌ها با شرایط غیر بهداشتی روزگار را سر می‌کنند. باید دید آیا دستی برای نجات این مردم دراز می‌شود یا این حکایت بی‌پایان تا ابد ادامه خواهد یافت.
بیشتر بخوانید:
- واکنش تند نهاد نی به برکناری کارمندانی که به رسانه‌ها اطلاعات می‌دادند
- دیدار مقامات ترکیه و افغانستان پیرامون پدیده مهاجرت
- آتش سوزی گمرک اسلام‌قلعه تاسیسات اداره بین المللی مهاجرت را نابود کرده است
- گستردگی موج مهاجرت شهروندان افغانستان؛ کمیساری عالی سازمان ملل ابراز نگرانی کرد