در سال ۲۰۲۱، رئیس آژانس کنترل مواد مخدر تاجیکستان به نقل از تاس نیوز گفت که حجم هروئین و حشیش کشف شده طی سال گذشته دو برابر شده است، از ۲٫۳ تن در سال ۲۰۲۰ به ۴ تن در سال ۲۰۲۱٫
دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNDOC) تخمین می زند که ۸۰ درصد تریاک و هروئین موجود در جهان از افغانستان در سه مسیر اصلی به آسیای بزرگ و اروپا قاچاق می شود و تهدیدی جدی برای سلامت و ایمنی شهروندان در این مناطق است. قایع اخیر در افغانستان و اوکراین کار جلوگیری از جریان مواد مخدر غیرقانونی با منشأ افغانستان را پیچیده کرده است و باید در جامعه جهانی در مورد خطرات ناشی از آن و راه حل های ممکن بحث شود.
یک پیشینه تاریخی
از لحاظ تاریخی، افغانستان، پاکستان و شرق ایران «هلال طلایی» را تشکیل دادند که یکی از دو منطقه اصلی تولید غیرقانونی تریاک در آسیا (مثلث طلایی دیگر) است. همواره مسیرهای متعددی برای قاچاقچیان برای قاچاق تریاک و سایر مواد مخدر از افغانستان در امتداد جاده ابریشم وجود داشته است.
صدها سال است که همینطور بوده و امروز هم همینطور است. یکی از این مسیرهای اصلی از طریق کشورهای آسیای مرکزی به روسیه و از طریق بلاروس به بازار گسترده‌تر اروپا منتهی می‌شود. سقوط دولت افغانستان در سال ۲۰۲۱ به معنای شکست دو دهه حضور آمریکا و ناتو بود.
پروژه هزینه های جنگ که توسط موسسه واتسون در دانشگاه براون انجام شد، تخمین زده بود که جنگ در افغانستان ۲٫۳ تریلیون دلار برای ایالات متحده آمریکاهزینه داشته است. بر اساس گزارش SIGAR، ایالات متحده به تنهایی بیش از ۸ میلیارد دلار از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ صرف تلاش برای از بین بردن خشخاش درافغانستان کرده است. امریکا معتقد بود که باید منابع مالی طالبان را که بیشتر آن از برداشت و قاچاق غیرقانونی تریاک تامین می شد، حذف کند.
در اواخر سال ۱۹۹۹، طالبان کشت خشخاش را ممنوع کرد که منجر به بزرگترین کاهش کشت خشخاش در یک کشور در هر سال شد. کشت از حدود ۸۲۱۷۲ هکتار در سال ۲۰۰۰ به کمتر از ۸۰۰۰ هکتار در سال ۲۰۰۱ کاهش یافت. با این حال، هزینه سیاسی برای طالبان بسیار زیاد بود. این ممنوعیت دیری نپایید و طالبان در سپتامبر ۲۰۰۱ با این استدلال که به منابع مالی برای مبارزه با ایالات متحده نیاز دارد، این ممنوعیت را لغو کرد.
پس از تثبیت دولت تحت حمایت ائتلاف در افغانستان در اواخر دهه ۲۰۰۰ و اوایل دهه ۲۰۱۰، دولت در کابل توانست به مسائل بیشتری از جمله کشت انبوه خشخاش نگاه کند. برخی از مزارع در آتش سوختند و توقیفات گسترده انجام شد و با این حال مسیرهای متعدد قاچاق مواد مخدر همچنان فعال بود. اگرچه نیروهای تحت حمایت ایالات متحده و ناتو به عملیات برای از بین بردن زیرساخت های غیرقانونی مواد مخدر ادامه دادند، اما هرگز نتوانستند خشخاش را به طور کامل از مزارع افغانستان ریشه کن کنند.
اکنون که طالبان به قدرت بازگشته است، ممنوعیت کشت خشخاش و تولید، استفاده و حمل و نقل سایر مواد مخدر را دوباره برقرار کرده است.
به اصطلاح “مسیر شمالی” از افغانستان از طریق آسیای مرکزی به روسیه و اروپای شرقی در طول تاریخ برای قاچاق مواد مخدر استفاده شده است. طبق گزارش UNODC، در سال ۲۰۱۰، حدود ۱۵ درصد از کل مواد مخدر و ۲۰ درصد از کل هروئین از افغانستان از طریق تاجیکستان قاچاق می شد. حقیقت این است که هیچ کس نمی داند که چه مقدار هروئین افغانستان حتی از تاجیکستان و دیگر جمهوری های آسیای مرکزی انتقال داده می شود.
با وجود ممنوعیت، وضعیت در بیشتر این منطقه خطرناک به نظر می رسد. یوری فدوتوف، مدیر اجرایی UNODC در سال ۲۰۱۰ گفت که تاجیکستان اولین خط دفاعی در جلوگیری از جریان مواد مخدر از افغانستان است. نیروهای مرزی تاجیکستان که مسئول گشت زنی در مرز با افغانستان هستند، فاقد ابزارهای انسانی و فنی برای رهگیری مؤثر اکثر مواد مخدر قاچاق هستند. حقوق ناچیز آنها آنها را در معرض فساد قرار می دهد و منابع ناکافی آنها به این معنی است که در صورت تهدید قاچاقچیان قوی مواد مخدر که هیچ ابایی از استفاده از خشونت یا زور برای دستیابی به اهداف خود ندارند، گزینه کمی دارند.
دولت های مستبد و فاسد صنعت قاچاق مواد مخدر را در منطقه آسیای مرکزی پرورش داده اند. ارزش مواد مخدر قاچاق شده از طریق تاجیکستان در سال ۲۰۱۱ بالغ بر ۲٫۷ میلیارد دلار آمریکا تخمین زده شده است که بسیار بیشتر از هر منبع ثروت مشروع در این کشور است. چنین صنعت ارزشمندی بدون حمایت قابل توجه دولت و نهادهای دولتی نمی تواند وجود داشته باشد. برای مثال، در سال ۲۰۰۴، احمد صفروف، فرمانده سابق مخالفان، به خرید و فروش مواد مخدر متهم شد و در پی محاصره پلیس از کشور گریخت. در سال ۲۰۰۸، نورمحمد صفروف و سهروب لاگاریف، بستگان فرماندهان برجسته جبهه مردمی، در یک حمله بزرگ مواد مخدر در شهر کولاب در جنوب تاجیکستان دستگیر شدند.
UNODC می گوید که در چهار سال گذشته شاهد بالاترین سطح تولید تریاک در افغانستان بوده است. حتی در حالی که همه‌گیری کووید-۱۹ در حال گسترش بوده، کشت خشخاش در سال ۲۰۲۰ تا ۳۷ درصد افزایش یافت. علیرغم پیام روشن UNODC، جامعه بین‌المللی با توجه به اهمیت آن به عنوان یک نقطه مرکزی، تقریباً به اندازه کافی در زیرساخت‌ها برای مقابله با قاچاق مواد مخدر در آسیای مرکزی سرمایه‌گذاری نکرده است.
بیشتر بخوانید:
- مواد مخدر ششمین عامل تهدید امنیت و ثبات افغانستان است
- دستاوردهای یک دهه دولت افغانستان در مبارزه با قاچاق مواد مخدر
- افزایش ۳۷ درصدی کشت مواد مخدر در افغانستان
- سیاهی به جای سیاهی، اما شیرین؛ خرمای فراه جایگزین تریاک این ولایت شد